Սթիվեն Հոքինգ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սթիվեն Հոքինգ
անգլ.՝ Stephen William Hawking
Stephen Hawking.StarChild.jpg
Ծնվել էհունվարի 8, 1942(1942-01-08)[1][2][3][…]
Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն
Մահացել էմարտի 14, 2018(2018-03-14)[3][4][5][…] (76 տարեկան)
Քեմբրիջ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]
բնական մահով
ԳերեզմանՎեստմինստերյան աբբայություն[6]
Բնակության վայր(եր)Անգլիա
ՔաղաքացիությունFlag of the United Kingdom (1-2).svg Միացյալ Թագավորություն[7]
Ուղղությունաթեիզմ[8][9]
Մասնագիտությունֆիզիկոս-տեսաբան, տիեզերաբան և գրող
Հաստատություն(ներ)Գոնվիլ և Քիիզ քոլեջ[10], Մաթեմատիկայի ֆակուլտետ, Քեմբրիջի համալսարան[10], Տեսական ֆիզիկայի Պերիմետր ինստիտուտ[11] և Քեմբրիջի համալսարան[12][13]
Գործունեության ոլորտհարաբերականության ընդհանուր տեսություն, Քվանտային ձգողություն, տեսական ֆիզիկա[14], Տիեզերագիտություն, կիրառական մաթեմատիկա[14], տիեզերք[14] և սև խոռոչ[14]
Պաշտոն(ներ)Մաթեմատիկայի Լուկասյան պրոֆեսոր
ԱնդամակցությունԹագավորական արվեստների ընկերություն, Պապական գիտությունների ակադեմիա[15], Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[16], ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[17][18], Լոնդոնի թագավորական ընկերություն[13], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Սթարմուս փառատոն
Ալմա մատերՀամալսարանի քոլեջ (1962), Թրինիթի Հոլ (մարտ 1966)[19], St Albans School?, Քեմբրիջի համալսարան[20], St Albans High School for Girls? և Byron House School?
ԿոչումՄաթեմատիկայի Լուկասյան պրոֆեսոր
Գիտական աստիճանԲակալավր (1962) և դոկտորի աստիճան (մարտի 1, 1966)
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[21][14]
Գիտական ղեկավարԴենիս Սիամա
Եղել է գիտական ղեկավարԴոն Փեյջ[20], Wu Zhongchao?, Marika Taylor?[20], Fay Dowker?[20], Bruce Allen?[20], Raphael Bousso?[20], Bernard Carr?[20], Christophe Galfard?[20], Malcolm Perry?[20], Raymond Laflamme?[20], Thomas Hertog?[20], Gary Gibbons?[20], Jonathan Halliwell?[22], Christopher Pope?[20], Ian Gordon Moss?[20], Andrew Chamblin?[20], Peter David D'Eath?[20], Nicholas P. Warner?[20], Alan Yuille?[20], James D. E. Grant?[20], Harvey Reall?[20], Simon Frederick Ross?[20], Friedel Epple?[20], James Sparks?[20], Mike Cassidy?[20], Paul Davis?[20], Mike Fawcett?[20], Justin D. Hayward?[20], Christopher J. Hunter?[20], Alan Lapedes?[20], Julian Luttrell?[20], Oisin MacConamhna?[20], Tim Prestidge?[20], Chris Prior?[20], Paul Shellard?[20], Brian Whitt?[20], Zhong Chao Wu?[20], Daksh Lohiya?[20], Stephen Theodore Siklos?[20], Ricardo Monteiro?[20], GianPaolo Procopio?[20] և Glenn Lyons?[20]
Ազդվել էԴիքրան Թահթա, Պոլ Դիրակ, Բերտրան Ռասել, Կարլ Փոփեր, Andrei Linde?[23], Յակով Զելդովիչ[23] և Ալբերտ Այնշտայն
Պարգևներ
Բրիտանական կայսրության շքանշան Բրիտանական կայսրության շքանշանի կոմանդոր[30] Ազատության նախագահական շքանշան[28]

Ալբերտ Այնշտայնի մեդալ

[24]

Ֆիզիկայի Վոլֆի մրցանակ

[25] Կոպլիի մեդալ[26][27]

Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics?

[29] Պատվո Ասպետ[30][16]

Էդինգտոնի մեդալ

[31] Թագավորական աստղագիտական ընկերության ոսկե մեդալ[32]

Նեյլորի մրցանակ և դասախոսություն

[33]

Օսկար Կլեյնի հաշատակի դասախոսություն

[34]

Հյուզի մեդալ

[35]

Գիտական գրքերի Թագավորական ընկերության մրցանակ

[36]

Ալբերտի մեդալ

[37][38]

Միխելսոն-Մորլի պարգև

[39]

Ֆոնսեկա մրցանակ

[40]

Պիոս XI մեդալ

[41]

Մաքսվելի մեդալ և մրցանակ

[42]

Դիրակի մեդալ

[43]

Ադամսի մրցանակ

Էնդրյու Գերմանտի պարգև

[44]

Ջեյմս Սմիթսոնի երկուհարյուրամյակի մեդալ

[45]

Ռոբերտ Հայնլայնի հուշապարգև

[46]

Աստուրիայի թագուհու համաձայնության մրցանակ

[47]

Հարվարդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

[30]

Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

[30]

Մարսել Գրոսմանի պարգև

[48]

Ֆրանկլինի մեդալ

[49]

BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Awards

[50]

Բոդլիի մեդալ

[51]

Gold medal of the Spanish National Research Council?

[52]

Ալբերտ Այնշտայնի պարգև

Արվեստների թագավորական միության անդամ

Փրինսթոնի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Քեմբրիջի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

[53]

Մաթեմատիկական ֆիզիկայի Դենի Հայնեմանի մրցանակ

[54][55]

Յուլիուս Էդգար Լիլիենֆելդի պարգև

[56][56] Աստուրիայի արքայազնի պարգև

Հիմնարար ֆիզիկայի մրցանակ

Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ

ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ

 և Պատվո լեգեոնի շքանշան
Ամուսին(ներ)Ջեյն Ուայլդ Հոքինգ[57] և Elaine Mason?
Երեխա(ներ)Լյուսի Հոքինգ, Ռոբերտ Հոքինգ և Թիմ Հոքինգ
ՀայրFrank Hawking?[58]
ՄայրIsobel Eileen Hawking?[58]
Կայքhawking.org.uk​(անգլ.)
Ստորագրություն
Изображение автографа
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Commons-logo.svg Stephen Hawking Վիքիպահեստում
Տիեզերագիտություն
Գիտնականներ

Սթիվեն Ուիլիամ Հոքինգ (անգլ.՝ Stephen William Hawking, հունվարի 8, 1942(1942-01-08)[1][2][3][…], Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն - մարտի 14, 2018(2018-03-14)[3][4][5][…], Քեմբրիջ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]), անգլիացի ֆիզիկոս-տեսաբան ու տիեզերաբան, Քեմբրիջի համալսարանի տեսական տիեզերաբանության Կենտրոնի հիմնադիր ու ղեկավար, գիտության հանրայնացնող։ Հոքինգը ցմահ Պապական գիտությունների ակադեմիայի անդամ էր, նախագահի ազատության շքանշանակակիր, ինչը ԱՄՆ֊ում քաղաքացիական անձանց համար համարվում է բարձրագույն պարգև։ 2002 թվականին հարցման արդյունքում Բիբիսի֊ն հրապարակեց բոլոր ժամանակների 100 մեծագույն բրիտանացիների ցանկը, որտեղ Հոքինգը զբաղեցնում էր 25֊րդ տեղը։ Գիտնականը 1979֊ից 2009 թվականները եղել է Քեմբրիջի համալսարանի մաթեմատիկայի դասախոս։ Հասել է կոմերցիոն հաջողությունների շնորհիվ իր գիտահանրամատչելի աշխատույթունների, որտեղ նա խոսում է իր սեփական տեսություններից և ընդհանուր առմամբ տիեզերաբանությունից։ Սթիվեն Հոքինգի «Ժամանակի համառոտ պատմություն» գիրքը բրիտանական The Sunday Times հրատարակության կողմից կազմված բեստսելերիների ցանկում է եղել ռեկորդային 237 շաբաթ։

2018 թվականի մարտի 14֊ին Սթիվեն Հոքինգը մահացել է 76 տարեկան հասակում [59][60]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթիվեն Հոքինգը ծնվել է 1942 թվականի հունվարի 8-ին Օքսֆորդում, ուր Լոնդոնից տեղափոխվել էին նրա ծնողները՝ գերմանական ավիացիայի ռմբակոծություններից փախչելու նպատակով[61]։

Ծնողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայրը՝ Ֆրենկ Հոքինգը, աշխատում էր բժշկական կենտրոնում։ Մայրը՝ Իզաբել Հոքինգը, աշխատում էր նույն կենտրոնում՝ որպես քարտուղարուհի։ Ընտանիքում՝ Սթիվենից բացի, դաստիարակվում էին ևս երկու երեխաներ. կրտսեր քույրերը՝ Ֆիլիպան ու Մերին և որդեգրված եղբայրը՝ Էդվարդը[62]։

1950 թվականին երբ հայրը դարձավ Բժշկական հետազոտությունների ազգային ինստիտուտի մակաբուծաբանության բաժնի վարիչ, Հոքինգը և իր ընտանիքը տեղափոխվեցին Սուրբ Ալբանս, Հերթֆորդշայր[63][64]։ Սուրբ Ալբանսում ընտանիքը համարվում էր բավական խելացի և որոշ չափով տարօրինակ[63][65]։ Նրանք ապրում էին համեստ գոյությամբ, խառնված և աղքատորեն պահում էին իրենց տունը։ Հոքինգի հայրը հաճախ էր բացակայում տնից։ Այս անգամ երբ նա այցելել էր Աֆրիկա, ընտանիքի մյուս անդամները չորս ամիս անցկացրին Մաջորկայում՝ մոր ընկերոջ՝ Բերիլին, և նրա ամուսնուն՝ բանաստեղծ Ռոբերտ Գրեյվսին այցելելով։ [66]

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1962 թվականին Հոքինգը ավարտել է Օքսֆորդի համալսարանը, իսկ 1966 թվականին պաշտպանել է իր դոկտորական աշխատանքը «Տիեզերքի ընդլայնման առանձնահատկությունները» թեմայով[67]։

1965 թվականից Հոքինգը աշխատել է որպես գիտաշխատող Քեմբրիջի Գոնբիլ և Կիզ քոլեջում, 1968֊ից 1972 թվականներին՝ Տեսական աստղաբանության ինստիտուտում, 1972-1973 թվականներին Աստղագիտության ինստիտուտում, 1973-1975 թվականներին կիրառական մաթեմատիկայի եւ տեսական ֆիզիկայի անբիոնում, 1975-1977 թվականներին դասավանդել է ձգողականության տեսություն, 1977-1979 թվականներին եղել է գրավիտացիոն ֆիզիկայի պրոֆեսոր և 1979 թվականից եղել է մաթեմատիկայի պրոֆեսոր։ 1974-1975 թվականներին նա Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտի դրամաշնորհային ուսանող էր[68][69]։

Ինքն իր մասին Հոքինգը ասել է, որ լինելով մաթեմատիկայի պրոֆեսոր, նա դպրոցական տարիներին երբեք մաթեմատիկական կրթություն չի ստացել։ Օքսֆորդում իր դասավանդման առաջին տարում նա ավարտեց իր դասախոսությունը պահանջած ժամանակից երկու շաբաթ շուտ[70]։

Հիվանդությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոքինգը տառապում է հազվագյուտ հիվանդությամբ ԿԱՍ (Կողմնային ամիոտրոֆիկ սկլերոզ), որը նաև հայտնի է որպես Լուի Գեհրիգի հիվանդություն։ Այս հիվանդությունը տասնամյակներ շարունակ նրան աստիճանաբար անդամալույծ է դարձրել [71][72]։ Հոքինգը մի շարք դժվարությունների միջով է անցել Օքսֆորդում սովորելու իր վերջին տարվա ընթացքում․ նա մի քանի անգամ ընկել է աստիճաններից և քայլելիս։[73] Խնդիրներն առավել վատթարանում են, և նա սկսում է խոսելիս հաճախ հնչյունները կուլ տալ։ Նրա ընտանիքը նկատում է այս փոփոխությունները, երբ նա վերադառնում է տուն Սուրբ ծնունդի համար։ Շուտով բժշկական հետազոտություններ են սկսում։ [74][75] Շարժողական նեյրոնների հիվանդության ախտորոշումը տալիս են այն ժամանակ, երբ Հոքինգը դեռ ընդամենը 21 տարեկան էր (1963 թվական)։ Այդ ժամանակ բժիշկները հաղորդում են, որ նրան ապրելու համար մնացել է 2 տարի[76][77]։ Խոսելու կարողությունից զրկվելուց հետ նա կարողանում էր հաղորդակցվել այլ անձանց հետ շնորհիվ խոսքի սինթեզատորի, որը սկզբում կառավարում էր ձեռքի իսկ հետագայում վզի մկանների միջոցով։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոքինգը մահացել է 76 տարեկան հասակում՝ Քեմբրիջի իր տանը 2018 թվականի մարտի 14-ի վաղ առավոտյան։ Ընտանիքը պաշտոնապես հայտարարել է գիտնականի մահվան մասին։ Դեռևս պարզ չէ, թե ինչից է մահացել Հոքինգը, սակայն պարզվել է, որ նա մահացել է խաղաղ մահով[78][79]։

Տեսակետները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդկության ապագան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարաք Օբաման Սթիվեն Հոքինգի հետ խոսելիս

2006 թվականին Հոքինգը համացանցում բաց հարց է ուղղում ժողովրդին․ «Այս աշխարհում, որը թե՛ քաղաքական, թե՛ հասարակական, թե՛ էկոլոգիապես առումներով գտնվում է քաոսի մեջ, ինչպե՞ս կարող է մարդկությունը գոյատևել հաջորդ 100 տարիների ընթացքում։» Ավելի ուշ նա պարզաբանում է․ «Ես չգիտեմ պատասխանը։ Այդ պատճառով էլ հարցնում եմ, որպեսզի մարդկանց դրդեմ մտածել այդ մասին և տեղյակ լինել այն վտանգների մասին, որոնց դեմ մենք շուտով կանգնելու ենք։»[80]

Միջուկային պատերազմի, գենետիկորեն ստեղծված վիրուսների և անհայտ վտանգների մասին

Հոքինգը կարծում է, որ կյանքը Երկրի վրա վտանգված է հանկարծակի սկսվող միջուկային պատերազմի, գենետիկորեն ստեղծված վիրուսների և այլ անհայտ վտանգների պատճառով, որոնց մասին մենք դեռ չենք էլ մտածել։.[81]

Տիեզերքի գաղութացման և այլմոլորակայինների հետ կապ հաստատելու մասին

Հոքինգը կարծում է, որ տիեզերքի գաղութացումը անհրաժեշտ է մարդկության ապագայի համար[81][82] Հոքինգը նաև պնդում է, որ այլմոլորակայինները հավանաբար գոյություն ունեն, բայց պետք է խուսափել նրանց հետ կապ հաստատելուց[83][84]։ 2010 թվականին նա ասել է․ «Եթե այլմոլորակայիններն այցելեն մեզ, ես կարծում եմ արդյունքը կլինի այնպիսի մի բան, ինչպես երբ Քրիստոֆեր Կոլումբուսը առաջինը ոտք դրեց Ամերիկա, ինչն այդքան էլ լավ ազդեցություն չունեցավ ամերիկացի հնդիկների վրա։»[85]։

Արհեստական մտածողություն

Հոքինգը պնդում է, որ արհեստական մտածողությունը կարող է վճռական լինել մարդկության ճակատագրի որոշման համար։ Նա նաև պնդում է, որ «պոտենցիալ առավելությունները շատ են... Արհեստական մտածողություն ստեղծելու հաջողությունը կլինի ամենամեծ դեպքը մարդկային պատմության մեջ։ Սակայն այն կարող է լինել նաև վերջինը, եթե իհարկե մենք չսովորենք ինչպես խուսափել ռիսկերից։»[86][87]

Համակարգչային վիրուսների մասին

Հոքինգը պնդել է, որ համակարգչային վիրուսը կարող է լինել կյանքի նոր տեսակ և ասել է, որ «միգուցե դա ասում է ինչ-որ բան մարդկային էության մասին և որ կյանքի միակ տեսակը, որը մենք ստեղծել ենք մինչև հիմա միայն կործանարար է եղել։» [88]

Սթիվեն Հոքինգն ասել է`

  • Ոչ ոք չի կարող վիճել մաթեմատիկական թեորեմայի հետ:
  • Շատ սցենարներ կան, թե ինչպես կյանքը կվերանա երկրի երեսից։ Ես լավատես եմ, ես հավատում եմ, որ մենք անպայման կհասնենք աստղերին:
  • Գիտելիքի ամենամեծ թշնամին ոչ թե տգիտությունն է, այլ գիտելիքի առկայության պատրանքը:
  • Ես պատկերացում էլ չունեմ՝ ինչքան է իմ IQ-ն։ Նրանք, որոնց հետաքրքրում է իրենց IQ-ն, ուղղակի անհաջողակներ են:
  • Եթե զգում եք, որ հայտնվել եք սև խոռոչիմեջ, մեկ է՝ մի հանձնվեք. ելք կա:
  • Ինչ-որ մեկը ժամանակին ասել է. «Գիտնականներն ու մարմնավաճառները նման են իրար. նրանք փող են վերցնում մի բանի համար, ինչն իրենց հաճույք է պատճառում»:
  • Ես ուզում եմ ասել, որ սև խոռոչները այնքան էլ սև չեն, որքան թվում են։ Դրանք հավերժական բանտեր չեն, ինչպես կարծում էին առաջ։ Դրանցից ելք կա, և գուցե նաև ելք՝ դեպի ուրիշ տիեզերք:
  • Մարդը միակ կենդանի էակն է, որը գիտի՝ իրեն մահ է սպասում, և միակն է, որը կասկածում է դրա անդառնալիության վրա:
  • Շուտ մեռնելու հեռանկարը ինձ ստիպեց հասկանալ, որ կյանքն արժանի է ապրվելու:
  • Թերևս ես հավատում եմ Աստծուն.Աստված ասելով ես հասկանում եմ այն ուժերի մարմնավորումը, որոնք ղեկավարում են Տիեզերքը:
  • Իմ նպատակը բավական պարզ է. ես ուզում եմ հասկանալ Տիեզերքը, ինչո՛ւ է այն այսպիսին և ինչո՛ւ ենք մենք այստեղ:
  • Աստղագետները բավական խելացի են. նրանք իրենց տեսություններն այնքան մշուշոտ են կառուցում, որ ցանկացած ելքի դեպքում դրանք սխալ չլինեն:
  • Բոլոր համակարգերից, որոնք մենք ունենք, ամենաբարդը մեր սեփական մարմիններն են:
  • Իմ ողջ կյանքի ընթացքում ես զբաղվել եմ այն գլխավոր հարցով, որի հետ մարդկությունն առնչվում է, և փորձել եմ պատասխան գտնել։ Գուցե հենց այդ պատճառով էլ ես ավելի շատ գրքեր եմ վաճառել ֆիզիկայի մասին, քան Մադոննան՝ սեքսի:
  • Այնտեղ, որտեղ կյանք կա, հույս էլ կա:
  • Գուցե ես ինչ-որ հարցում վատը չեմ, բայց ես Էյնշտեյնը չեմ:
  • Կյանքը ողբերգական կլիներ, եթե այդքան զվարճալի չլիներ:

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  2. ↑ 2,0 2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Stephen Hawking dies aged 76 — BBC, 2018.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Stephen Hawking, modern cosmology's brightest star, dies aged 76 — The Guardian, 2018. — ISSN 1756-3224; 1354-4322
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Prajavani (կաննադա)
  6. ↑ https://www.francetvinfo.fr/monde/royaume-uni/stephen-hawking-sera-enterre-au-cote-de-newton-et-darwin-a-l-abbaye-de-westminster_2666542.html
  7. ↑ https://web.archive.org/web/20170324032948/http://jeugdliteratuur.org/auteurs/stephen-hawking
  8. ↑ http://www.elmundo.es/ciencia/2014/09/21/541dbc12ca474104078b4577.html
  9. ↑ http://time.com/5199149/stephen-hawking-death-god-atheist/
  10. ↑ 10,0 10,1 Professor Stephen Hawking — University of Cambridge.
  11. ↑ Physicist Stephen Hawking accepts post at Waterloo institute — Toronto Star, 2008.
  12. ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/cambridgeshire/8282358.stm
  13. ↑ 13,0 13,1 http://www.damtp.cam.ac.uk/people/s.w.hawking/
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Czech National Authority Database
  15. ↑ http://www.casinapioiv.va/content/accademia/en/academicians/ordinary/hawking.html
  16. ↑ 16,0 16,1 http://www.amphilsoc.org/memhist/search?creator=hawking&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=&year-max=&dead=&keyword=&smode=advanced
  17. ↑ Notable Names Database — 2002.
  18. ↑ www.nasonline.org
  19. ↑ Hawking S. Properties of expanding universes — 1966. — 117 p. — doi:10.17863/CAM.11283
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 20,11 20,12 20,13 20,14 20,15 20,16 20,17 20,18 20,19 20,20 20,21 20,22 20,23 20,24 20,25 20,26 20,27 20,28 20,29 20,30 20,31 20,32 20,33 20,34 20,35 20,36 20,37 20,38 20,39 20,40 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  21. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  22. ↑ https://greenspirit.org.uk/uni-story-conf/speaker-jonathan-halliwell/
  23. ↑ 23,0 23,1 http://old.elementy.ru/nauchno-populyarnaya_biblioteka/434041/Put_v_nebesa (ռուս.)
  24. ↑ http://www.einstein-bern.ch/index.php?lang=en&show=medaille
  25. ↑ http://www.wolffund.org.il/index.php?dir=site&page=winners&cs=341
  26. ↑ https://royalsociety.org/awards/copley-medal/
  27. ↑ Award winners : Copley Medal — Royal Society.
  28. ↑ http://www.senate.gov/pagelayout/reference/two_column_table/Presidential_Medal_of_Freedom_Recipients.htm
  29. ↑ https://breakthroughprize.org/Ceremonies/1
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Google Books(բազմ․) — 2005.
  31. ↑ http://articles.adsabs.harvard.edu/full/seri/QJRAS/0016/0000359.000.html
  32. ↑ https://www.ras.org.uk/awards-and-grants/awards/268
  33. ↑ http://archive.is/Nbs8
  34. ↑ http://www.okc.albanova.se/research/memorial-lecture/earlier-lectures
  35. ↑ https://royalsociety.org/awards/hughes-medal/
  36. ↑ https://royalsociety.org/awards/science-books/stephen-hawking/
  37. ↑ https://web.archive.org/web/20111001064139/http://www.thersa.org/about-us/history-and-archive/medals/albert-medal
  38. ↑ https://www.thersa.org/about/albert-medal/past-winners
  39. ↑ http://www.phys.cwru.edu/events/mmal.php
  40. ↑ http://www.usc.es/en/cursos/conciencia/premio_fonseca2008.html
  41. ↑ http://www.casinapioiv.va/content/dam/accademia/pdf/vari/hawking_piusximedalbooklet.pdf
  42. ↑ http://www.iop.org/about/awards/career/maxwell/medallists/page_38660.html
  43. ↑ http://www.iop.org/about/awards/gold/dirac/medallists/page_38431.html
  44. ↑ http://www.aip.org/aip/awards/gemant-award/stephen-hawking
  45. ↑ http://newsdesk.si.edu/about/awards
  46. ↑ http://www.nss.org/awards/heinlein_award.html
  47. ↑ http://www.fpa.es/en/prince-of-asturias-awards/awards/1989-stephen-hawking.html?especifica=0&identificador=350&
  48. ↑ http://www.icra.it/MG/awards/Welcome.htm
  49. ↑ https://www.fi.edu/laureates/stephen-w-hawking
  50. ↑ http://www.fbbva.es/TLFU/tlfu/ing/microsites/premios/fronteras/galardonados/2015/ciencias.jsp
  51. ↑ http://www.bodleian.ox.ac.uk/news/2015/mar-20
  52. ↑ http://elpais.com/diario/1989/10/10/sociedad/623977210_850215.html
  53. ↑ https://www.cambridge-news.co.uk/news/cambridge-news/stephen-hawking-dead-cambridge-university-14408677
  54. ↑ http://www.aps.org/programs/honors/prizes/heineman.cfm
  55. ↑ https://www.aps.org/programs/honors/prizes/heineman.cfm
  56. ↑ 56,0 56,1 https://www.aps.org/programs/honors/prizes/lilienfeld.cfm
  57. ↑ https://science.howstuffworks.com/dictionary/famous-scientists/physicists/stephen-hawking1.htm
  58. ↑ 58,0 58,1 Geni(բազմ․) — 2006. — ed. size: 175000000
  59. ↑ Overbye Dennis (2018-03-14)։ «Stephen Hawking Dies at 76; His Mind Roamed the Cosmos»։ The New York Times։ Վերցված է 2018-03-19 
  60. ↑ Henry David (2018-03-14)։ «Stephen Hawking, physicist who reshaped cosmology, passes away at 76»։ The Economic Times։ Վերցված է 2018-03-19 
  61. ↑ «The Biography of Professor Stephen W. Hawking»։ Stephen Hawking homepage 
  62. ↑ Kristine Larsen Stephen Hawking: A Biography. — Prometheus Books, 2007. — ISBN 1591025745, ISBN 9781591025740
  63. ↑ 63,0 63,1 Ferguson, 2011, էջ 22
  64. ↑ Larsen, 2005, էջ xiii
  65. ↑ White, Gribbin, էջ 12
  66. ↑ Larsen, 2005, էջ 3
  67. ↑ Hawking Stephen William (1966)։ Properties of Expanding Universes (PhD thesis)։ University of Cambridge։ OCLC 62793673։ doi:10.17863/CAM.11283 
  68. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Britannica անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  69. ↑ Астрономы: Биографический справочник, 1986
  70. ↑ Stephen Hawking Black Holes and Baby Universes and Other Essays. — Bantam Books, 1996. — ISBN 0-553-37411-7
  71. ↑ «Mind over matter: How Stephen Hawking defied Motor Neurone Disease for 50 years»։ The Independent։ 2015-11-26 
  72. ↑ «How Has Stephen Hawking Lived to 70 with ALS?»։ Scientific American։ 2012-01-07։ Վերցված է մարտի 19, 2018։ «Q: How frequent are these cases of very slow-progressing forms of ALS? A: I would say probably less than a few percent.» 
  73. ↑ Ferguson, 2011, էջ 32
  74. ↑ White, Gribbin, էջ 59
  75. ↑ Ferguson, 2011, էջեր 34–35
  76. ↑ Larsen, 2005, էջեր 18–19
  77. ↑ White, Gribbin, էջեր 59–61
  78. ↑ «Физик Стивен Хокинг умер, прожив с боковым амиотрофическим склерозом более 50 лет»։ SFGate։ Վերցված է 2018-03-14 
  79. ↑ A. B. C. News (2018-03-14)։ «Стивен Хокинг, автор "Краткой история времени" умирает в возрасте 76 лет» (անգլերեն)։ ABC News։ Վերցված է 2018-03-14 
  80. ↑ «The great man's answer to the question of human survival: Er, I don't know»։ The Guardian (UK) 
  81. ↑ 81,0 81,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ nyt2007 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  82. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Auto2J-31 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  83. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Auto2J-30 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  84. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ alien անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  85. ↑ «Stephen Hawking: alien life is out there, scientist warns»։ The Telegraph։ ապրիլի 25, 2010։ Վերցված է հոկտեմբերի 9, 2015 
  86. ↑ «Stephen Hawking: 'Transcendence looks at the implications of artificial intelligence – but are we taking AI seriously enough?'»։ The Independent (UK)։ Վերցված է դեկտեմբերի 3, 2014 
  87. ↑ «Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind»։ BBC։ դեկտեմբերի 2, 2014։ Վերցված է դեկտեմբերի 3, 2014 
  88. ↑ Ferguson, 2011, էջ 179

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Wikiquote-logo-hy.svg
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Սթիվեն Հոքինգ հոդվածին

Սթիվեն Հոքինգի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթիվեն Հոքինգի գրքերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆեյսբուք (անգլ.)
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սթիվեն_Հոքինգ&oldid=8521686» էջից